روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران و لبنان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران براساس رهیافت سازه انگاری

سیاست خارجی مهمترین وجه زندگی اجتماعی سیاسی ملت ها و کشورها به شمار می رود چون بقا و حیات آنها به سیاست خارجی بستگی دارد. از این رو، تلاش برای درک و فهم ماهیت و رفتار سیاست خارجی کشورها یکی از دل مشغولی های فکری و ذهنی محافل علمی و دانشگاهی است، به گونه ای که حوزه مطالعاتی تحلیل سیاست خارجی جهت پاسخگویی به این کنجکاوی و دل نگرانی تأسیس و توسعه یافته است. تحول و تکامل این رشته، مطالعات گسترده و رویکردهای نظری متنوع و متعددی را در متن و بطن خودپرورده و پرداخته است. هدف و مقصد همه تلاش ها واکاوی ماهیت و واگویی رفتار کشورها در عرصه بین المللی است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به اصولی ثابت و پایدار استوار است که در عرصه بین المللی راهنمای رفتار و کنش سیاست خارجی قرار می گیرد. همچنین سیاست خارجی بر پایه منافع و ارزش های ملی کشور تدوین و پیگیری می شود. در چارچوب این اصول و منافع سیاست اهدافی مشخص و معین را تعریف و تعقیب می کند. با توجه به ماهیت و هویت نظام جمهوری اسلامی اصول سیاست خارجی آن از دین مبین اسلام و ایدئولوژی اسلامی نشأت می گیرد. بنابراین، این اصول در کتاب، سنت، سیره معصومین (ع) و شیوه حکومتی آنان به ویژه حکومت نبوی وعلوی ریشه دارد. جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی خود مانند دیگر کشورها، در پی تعقیب و تأمین ارزش ها و اهدافی است که براساس نیازهای حیاتی، آماج و آرمان های خود تعریف می کند. بنابراین در تعریف و تعیین منافع ملی جمهوری اسلامی ایران در برابر بیگانگان، معنای اولیه و اصلی منافع ملی است. در تعیین و تعریف منافع جمهوری اسلامی ایران چند نکته و اصل را باید مورد توجه قرار داد. اول ملحوظ داشتن نظام ارزشی و هنجاری که ارزش های جمهوری اسلامی ایران از آن نشأت می گیرد. دوم، ارزش ها، انتظارات و هنجارهای ملی که به صورت بنیاد ذهنی ساخته شده و ملت ایران تأمین آن را در سیاست خارجی لازم و ضروری می پندارد. به گونه ای که ادراک و تلقی مردم از ارزشی که به عنوان منفعت ملی در سیاست خارجی پیگیری می شود یکسان و همان است. سوم، ماهیت و هویت اسلامی نظام جمهوری اسلامی در آن لحاظ گردد. زیرا ماهیت و هویت اسلامی ایران نقش اساسی در تعیین ارزش ها و عناصر تشکیل دهنده منافع ملی جمهوری اسلامی ایفا می کند. این بدان معناست در تعریف و تعیین عناصر و مصادیق منافع ملی ایران علاوه بر ارزشهای ایرانی، مصالح و ارزش های اسلامی را نیز باید در نظر گرفت. با تغییر هویت در ایران بعد از انقلاب اسلامی استراتژی سیاست خارجی نیز تغییر پذیرفت و این هویت در همسویی با جنبش های شیعی و همچنین آزادی بخش در سراسر جهان قرار گرفت. رابطه میان مسلمانان شیعه لبنان با ایران قدمتی دیر پا دارد و به سده های پیشین باز می گردد. اولین بار در زمان صفویه، گروه بزرگی از مبلغان مذهبی شیعه به ایران دعوت شدند برای توسعه مذهب شیعه در ایران قبل از انقلاب سید موسی صدر به توصیه حضرت آیت اله بروجردی، حکیم و شیخ مرتضی آل یاسین و همچنین بنا بر وصیت مرحوم آیت الله عبدالحسین شرف الدین، به عنوان جانشین ایشان برای هدایت شیعیان لبنان به آنجا رفت. ایشان با تشکیل حزب امل باعث انسجام طایفه شیعه که بزرگترین طایفه جنوب لبنان می باشد و از این طریق حضور آنها در فضای لبنان پر رنگ تر شد. روابط ایران با لبنان نیز با تغییر هویت دستخوشی تغییر شد و روز به روز گسترش یافت. در پژوهش حاضر تلاش شده است ضمن تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در لبنان به دنبال پاسخ مناسبی به سوال ذیل هستیم: با توجه به رهیافت سازه انگاری چه تغییراتی در روابط ایران و لبنان پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران حاصل شده است؟ در ادامه تشریح این موضوع سوالات دیگری وجود دارد که بررسی آنها ما را در واکاوی ابعاد دیگری از این مبحث یاری خواهد کرد. چه مولفه هایی دیدگاه های جمهوری اسلامی ایران را نسبت به لبنان شکل می دهد؟ واکنش دیگر بازیگران منطقه ای و جهانی در برابر نفوذ ایدئولوژیکی ایران در لبنان چیست؟ آیا رابطه ی ایران با گروه های شیعی یا شبه نظامی در لبنان یک پارامتر تعیین کننده در رابطه ایران و دولت لبنان است؟ آیا وابستگی ایدئولوژیکی حزب الله به جمهوری اسلامی می تواند یک اهرم فشار برای ایران باشد؟ در پاسخ به سوال اصلی پژوهشی فرضیات زیر به عنوان خط سیر پژوهشی پی گرفته شده است: با توجه به نظریه سازه انگاری تغییر هویت اساسی و ایجاد هنجارهای جدید در کشور جمهوری اسلامی ایران باعث توسعه روابط خارجی دو کشور پس از انقلاب اسلامی شده است. براساس انگاره ها و هویت جدید به وجود آمده در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران روابط ایران با لبنان براساس منافع ملی و مصالح اسلامی می باشد. پژوهش حاضر براساس رهیافت سازه انگاری می باشد. رهیافت سازه انگاری از جمله رهیافت های جدید در روابط بین الملل است. این رهیافت سعی دارد ارتباطی بین ادراکات و تصورات از یک سو و خردگرایی از سوی دیگر ایجاد کند.